Historia szkoły

Historia szkoły podstawowej

Początki szkolnictwa w Czańcu

W XVI wieku większość parafii w Polsce posiadała własne szkoły przyparafialne. Przygotowywały one głównie chłopców do śpiewu kościelnego i posługiwania przy nabożeństwach, dając także podstawy liczenia oraz czytania. Prawdopodobnie również na ten okres przypadają początki edukacji w Czańcu, należy bowiem przypuszczać, że z chwilą erygowania parafii powstała również przy niej szkółka. Uwagi powizytacyjne biskupa krakowskiego z 1619 roku zawierają sporadyczne wzmianki o szkole, bowiem oprócz wymienionego imienia kleryka Grzegorza, syna Włodarza oraz dobrej opinii o jego pracy wystawionej przez miejscowego proboszcza, nie ma bliższych informacji na ten temat. Proboszcz i parafianie docenili starania oraz owocną pracę Grzegorza, zapewniając mu mieszkanie, o czym świadczy posiadanie przez niego domu z ogródkiem.
Wizytacja biskupia z roku 1644 prowadzona przez zwierzchnika kościoła bpa Piotra VII Gembickiego zakończyła się odnotowaniem wielkiego dramatu. Budynek szkolny uległ zawaleniu, o co oskarżono nieudolnego kierownika szkoły, który dopuścił się jeszcze innego czynu, mianowicie grunta 2 stajania długie i na 120 zagonów szerokie nie uprawiał. Zalecenia biskupa były jednoznaczne, aby szkołę szybko odbudować, natomiast kierownika pozbawić zajmowanego stanowiska oraz odebrać mu pole.
Notatki powizytacyjne biskupa Trzebnickiego świadczą o tym, iż budynek szkolny na pewno nie przedstawiał się zbyt imponująco, bowiem polecił on dbać o całość obiektu. Z biegiem lat budynek się zawalił, a źle przeprowadzone roboty remontowe uniemożliwiały prowadzenie lekcji, dlatego też przez długie lata szkołę musiała zastąpić plebania. Tam też miejscowy ksiądz proboszcz przy pomocy organisty udzielał lekcji czytania, pisania i rachunków dzieciom zamożnych gospodarzy z Czańca, bowiem za naukę trzeba było płacić.
Ten obraz szkoły w Czańcu był potwierdzeniem ogólnego stanu szkolnictwa parafialnego, które notuje regres, szczególnie w połowie XVII wieku, kiedy to Rzeczpospolita toczyła wiele wojen i sprawy edukacji zeszły na dalszy plan. Wyrywkowe badania wskazują na postępujący stopień analfabetyzacji (około 8% chłopców pisało oraz czytało).

Szkoła w latach 1805 – 1907

Wzrastająca liczba dzieci chętnych do nauki, ciasnota oraz niedogodne warunki na plebanii skłoniły proboszcza i wspólnotę parafialną, aby wybudować dla potrzeb szkoły nowy lokal. W roku 1805 odkupiono dom usytuowany nieopodal kościoła, przeznaczony na karczmę, i zaadaptowano go dla celów szkolnych. W początkowym okresie mieściła się w nim tylko jedna izba, sień i maleńka kuchnia, dopiero w 1823 roku dobudowano salę lekcyjną oraz magazyn. W budynku mieszkał organista, który pełnił jednocześnie funkcję nauczyciela. Ten obiekt nie cieszył się nigdy większą opieką gminy i aż dziw bierze, że przez prawie 200 lat służył potrzebom szkoły podstawowej. Obecnie należy do parafii.
Pierwszy z nauczycieli organistów – zamieszkujący ten budynek – Marcin Dudziak był czynnym i wzorowym gospodarzem, który nie tylko dbał o pomieszczenia, ale również założył wokół szkoły ogród. Jednak następcy nie troszczyli się zbytnio o stan obiektu, który, jak podaje najstarsza kronika szkoły pochodząca z 1884 roku, w 1878 roku raczej do opuszczonej karczmy lub owczarni był podobny. W 1878 roku do Czańca miał przyjść stały nauczyciel, dlatego też gmina zajęła się uporządkowaniem obiektu. Dopiero w 1887 roku, na wniosek stałego nauczyciela Franciszka Osuchowskiego, zajęto się remontem budynku. Położono podłogi, a w izbie szkolnej zamontowano piec.
Początkowo nauka odbywała się w języku polskim. Od 1816 aż do 1868 roku główny nacisk kładziono na naukę języka niemieckiego. Również księgi protokołów, okólniki oraz katalogi prowadzone były po niemiecku. O tym, że szkoła zajmowała dość ważne miejsce wśród szkół galicyjskich pod względem uczęszczania dzieci na zajęcia, świadczą następujące liczby:
Rok 1826 – uczęszczało na naukę codzienną 178 dzieci, na naukę powtarzania 44,
Rok 1836 – uczęszczało na naukę codzienną 183 dzieci, na naukę powtarzania 46,
Rok 1846 – uczęszczało na naukę codzienną 220 dzieci, na naukę powtarzania 55,
Rok 1856 – uczęszczało na naukę codzienną 117 dzieci, na naukę powtarzania 90,
Rok 1866 – uczęszczało na naukę codzienną 192 dzieci, na naukę powtarzania 154,
Rok 1876 – uczęszczało na naukę codzienną 221 dzieci, na naukę powtarzania 63,
Rok 1884 – uczęszczało na naukę codzienną 223 dzieci, na naukę powtarzania 46,
Już z pobieżnej analizy tych danych wynika, jaka ciasnota musiała panować w starej szkole, chociaż zajęcia odbywały się zupełnie inaczej niż współcześnie. Społeczność wsi i miejscowy nauczyciel starali się również o sprowadzenie drugiego pedagoga – jednak na to trzeba było jeszcze długo czekać.
W początkach prowadzenia ksiąg szkolnych wymieniani są następujący nauczyciele:
Marcin Dudziak (1819 – 1858), Antoni Danecki (1848 – 1861), Wincenty Schneider (od marca 1861 -1875), Jan Marek (1875 – 1876), Antoni Brzuchański (1876 – 1878), Franciszek Osuchowski – jako nauczyciel stały (1września 1878 – 1880), Jan Kaszycki – jako nauczyciel zastępca (za F. Osuchowskiego) (1880 – luty 1881), Franciszek Osuchowski (luty 1881 – 1886).
Dokładna data założenia szkoły nie jest znana, możemy o tym przeczytać jedynie w wyciągu z notatek nauczyciela Wincentego Schneidera: W szkolnych aktach nie znajduje się dokumentów dotyczących założenia szkoły. Jedynie w formularzu wykazu dotacyjnego z dnia 10 maja 1917 roku. W lutym 1886 roku nauczyciel Franciszek Osuchowski został wezwany w sprawie karnej do sądu w Wadowicach, w związku z tym zawieszono naukę w szkole aż do 9 maja 1886 roku, kiedy to mianowano tymczasowo nauczycielem Wojciecha Klimczaka.
1 lipca 1888 roku powiat bialski został wydzielony z okręgu Rady Szkolnej Okręgowej w Wadowicach. Powstała wówczas w Białej Rada Szkolna Okręgowa. Jej prezesem został starosta Eugeniusz Kraus, a inspektorem szkolnym Antoni Lasson. 14 lipca Wysoka Rada Szkolna Krajowa mianowała Wojciecha Klimczaka rzeczywistym stałym nauczycielem szkoły w Czańcu. Dbał on nie tylko o rozwój oświaty na terenie wsi, ale również o remonty i modernizację budynku szkolnego, który często nie mógł pomieścić tak dużej liczby uczniów. Nauka odbywała się codziennie, a jesienią oraz wiosną ze względu na prace polowe “półdziennie”. Zdarzało się również – np. w roku 1889 – że uczniowie chodzili do szkoły na zmiany, tzn. III, IV, V i VI rocznik codziennie, a I i II co drugi dzień. Nauka dopełnienia trwała natomiast tylko w porze jesienno – zimowej od 15 października do 15 kwietnia.
Młodzież szkolna nie tylko chętnie podejmowała naukę, ale również pod okiem pedagogów organizowała uroczystości, akademie szkolne czy środowiskowe. I tak np. 1 grudnia 1888 roku uroczyście obchodzono 40-lecie panowania Jego Cesarskiej Królewskiej Mości Franciszka Józefa I. W Kronice Szkoły zanotowano: Po nabożeństwie w sali szkolnej, przemowie katechety, śpiewach i recytacjach wierszy pomiędzy dziatwę szkolną rozdano portrety Najjaśniejszego Pana, a wieczorem urządzono iluminację całego budynku szkolnego. Katecheta Franciszek Jabłoński i Wojciech Klimczak przygotowali z młodzieżą jasełka dla miejscowej ludności. Dochód z przedsięwzięcia przeznaczono na zakup obrazu św. Jana Kantego oraz obrazów do nauki historii biblijnej. W 1900 roku uroczyście obchodzono Jubileusz Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Co roku odbywały się wizytacje szkoły prowadzone przez okręgowych inspektorów szkół, jak wynika z notatek pohospitacyjnych, zawsze byli z pracy nauczycieli i postępów młodzieży zadowoleni. Tutejszą szkołę odwiedzały przy różnych okazjach ważne osobistości, między innymi książę biskup krakowski Jan Kniaź Puzyna z Kozielska – podczas bierzmowania czanieckiej młodzieży oraz hrabia Kazimierz Badeni – przy okazji zwiedzania Fabryki Papieru.
Tymczasem dzieci wciąż przybywało i nie mieściły się w małym budynku. Rozpoczęto więc starania o wybudowanie nowej szkoły. W 1901 roku gmina zakupiła grunt pod jej budowę. Reskryptem z dnia 29 października Rada Szkolna Krajowa zezwoliła na otwarcie w tutejszej szkole jednej klasy nadetatowej, a Rada Szkolna Okręgowa mianowała od 1 grudnia 1906 roku Helenę Dudkównę nadetatową nauczycielką dla tej klasy.

Nowa szkoła 1907-1909

2 marca 1907 roku w Białej Rada Szkolna Okręgowa wystosowała pismo do Rady Szkolnej Miejscowej, w którym informowano, że w Czańcu powstanie dla tamtejszej szkoły ludowej jednoklasowej nowy budynek. Ma on być zbudowany zgodnie ze szczegółowymi planami i według obowiązujących przepisów (piętrowy, murowany, mieszczący cztery sale lekcyjne, kancelarię, gabinet oraz mieszkanie dla nauczyciela kierującego placówką). Lokalizacja nowej szkoły to parcela nr 1247/2 znajdująca się w centrum Czańca. Łączny koszt wybudowania nowej szkoły wg kosztorysu miał wynieść 36 017 koron. Nadzór nad budową sprawowała Rada Szkolna Okręgowa, która powołała na stanowisko kierownika budowy wykwalifikowanego inżyniera.
Już 23 marca 1907 roku Rada Szkolna Okręgowa zatwierdziła miejscowy komitet budowy, w skład którego weszli: ksiądz proboszcz Józef Szwed, nauczyciel Wojciech Klimczak, Franciszek Wiśniowski, Stanisław Błasiak oraz Franciszek Szpila i Karol Gawęda. Jeszcze w marcu komitet na łamach czasopism Czas i Głos Narodu ogłosił licytację na wykonanie obiektu. Spośród dwóch ofert wykonawców: Emanuela Rosta z Białej i A. J. Walczaka z Bielska wybrano tę drugą. 1 kwietnia 1907 roku podpisano ugodę pomiędzy przedsiębiorcą a gminą Czaniec, zaś 8 kwietnia tego samego roku rozpoczęto budowę nowej placówki oświatowej. Akt fundacyjny budowy nowej szkoły brzmiał następująco: Za pontyfikatu papieża Piusa X a pod rządami najmiłościwiej nam panującego cesarza Austro – Węgier Franciszka Józefa I, kiedy namiestnikiem był hr. A. Potocki, Marszałkiem krajowym M. Zaleski, Biskupem krakowskim i kardynałem J. Puzyna, właścicielem Czańca Jego Cesarska i królewska Wysokość Arcyksiążę Karol Stefan, Sufraganem A. Nowak, C. K. Starostą Biesiadecki, C. K. inspektorem szkolnym okręgowym A. Schaschek, Marszałkiem Rady powiatowej Dz. Łazarski, Dziekanem ks. Proboszcz Warmus, Proboszczem ks. J. Szwed, Pełnomocnikiem dóbr Arcyksiążęcych oraz członkiem Rady szkolnej miejscowej W. Graf, kierownikiem szkoły W. Klimczak, tymczasową nauczycielką Helena Dudkówna, naczelnikiem gminy F. Szpila, przewodniczącym Rady szkolnej miejscowej F. Wiśniowski, F. Maga odbyło się poświęcenie kamienia węgielnego pod budowę nowej szkoły w Czańcu dnia 4 lipca 1907 roku. Aktu poświęcenia dokonał ks. J. Szwed proboszcz miejscowy, poprzedzając solennem nabożeństwem przy udziale nauczycieli, dziatwy szkolnej, Zwierzchności gminnej Rady szkolnej miejscowej i wiele zgromadzonego ludu (wg najstarszej Kroniki Szkoły).
W ciągu zaledwie dwóch lat ukończono budowę nowej szkoły. Był to budynek jednopiętrowy, podpiwniczony. Mieściły się w nim cztery sale lekcyjne, gabinet oraz mieszkanie dla kierownika. Nową szkołę wybudowano kosztem gminy przy pomocy zasiłku z funduszu szkolnego krajowego za łączną kwotę 46 000 koron. Równocześnie z oddaniem do użytku nowej placówki wzrosła liczba dzieci chętnych do nauki, w związku z tym Rada Szkolna Okręgowa mianowała od 1 września 1908 roku Stefanię Wiśniowską oraz Marię Dunikowską nadetatowymi nauczycielkami. W 1909 roku Minister Wyznań i Oświaty na mocy upoważnienia, reskryptem z dnia 11 lipca 1909 roku nr 27988 zezwolił na nadanie nowo wybudowanej Publicznej Szkole Ludowej w Czańcu nazwy: Szkoła Jubileuszowa imienia Franciszka Józefa I.
Za pontyfikatu papieża Piusa X a pod rządami najmiłościwiej nam panującego cesarza Austro – Węgier Franciszka Józefa I, kiedy namiestnikiem był hr. A. Potocki, Marszałkiem krajowym M. Zaleski, Biskupem krakowskim i kardynałem J. Puzyna, właścicielem Czańca Jego Cesarska i królewska Wysokość Arcyksiążę Karol Stefan, Sufraganem A. Nowak, C. K. Starostą Biesiadecki, C. K. inspektorem szkolnym okręgowym A. Schaschek, Marszałkiem Rady powiatowej Dz. Łazarski, Dziekanem ks. Proboszcz Warmus, Proboszczem ks. J. Szwed, Pełnomocnikiem dóbr Arcyksiążęcych oraz członkiem Rady szkolnej miejscowej W. Graf, kierownikiem szkoły W. Klimczak, tymczasową nauczycielką Helena Dudkówna, naczelnikiem gminy F. Szpila, przewodniczącym Rady szkolnej miejscowej F. Wiśniowski, F. Maga odbyło się poświęcenie kamienia węgielnego pod budowę nowej szkoły w Czańcu dnia 4 lipca 1907 roku. Aktu poświęcenia dokonał ks. J. Szwed proboszcz miejscowy, poprzedzając solennem nabożeństwem przy udziale nauczycieli, dziatwy szkolnej, Zwierzchności gminnej Rady szkolnej miejscowej i wiele zgromadzonego ludu (wg najstarszej Kroniki Szkoły). W ciągu zaledwie dwóch lat ukończono budowę nowej szkoły. Był to budynek jednopiętrowy, podpiwniczony. Mieściły się w nim cztery sale lekcyjne, gabinet oraz mieszkanie dla kierownika. Nową szkołę wybudowano kosztem gminy przy pomocy zasiłku z funduszu szkolnego krajowego za łączną kwotę 46 000 koron. Równocześnie z oddaniem do użytku nowej placówki wzrosła liczba dzieci chętnych do nauki, w związku z tym Rada Szkolna Okręgowa mianowała od 1 września 1908 roku Stefanię Wiśniowską oraz Marię Dunikowską nadetatowymi nauczycielkami. W 1909 roku Minister Wyznań i Oświaty na mocy upoważnienia, reskryptem z dnia 11 lipca 1909 roku nr 27988 zezwolił na nadanie nowo wybudowanej Publicznej Szkole Ludowej w Czańcu nazwy: Szkoła Jubileuszowa imienia Franciszka Józefa I.
(wg najstarszej Kroniki Szkoły).

Nowy obiekt otrzymał imię patrona zgodnie z duchem czasu, którego 60-lecie panowania uroczyście obchodzono w poprzednim roku.
W roku 2009 społeczność szkolna obchodzi 100-lecie nowej szkoły, ale należy zaznaczyć, że szkolnictwo w Czańcu ma o wiele starsze tradycje, bowiem na rok jubileuszowy przypada 390-lecie oświaty w Czańcu.

Szkoła w latach 1910-1939

W 1910 roku zmienił się status szkoły, z jednoklasowej została przekształcona w czteroklasową. Gorliwa praca kierownika i nauczycieli została doceniona przez wizytatorów. Między innymi wizytator szkoły Konrad Opuszyński zastał stan nauki i obyczajenie dzieci pod każdym względem zadowalające. Jest to rezultat taktownego kierownictwa i gorliwej pracy grona nauczycielskiego. 1 sierpnia 1911 roku Rada Szkolna Krajowa mianowała Wojciecha Klimczaka kierownikiem tej placówki
W kolejnych latach nauka odbywała się “podzielnie”, średnio dziewczęta miały o trzy godziny więcej od chłopców ze względu na wprowadzenie przedmiotu – roboty kobiece. Wraz z upływem lat zmieniali się nauczyciele, kolejne roczniki opuszczały szkołę, a w jej mury przyjmowano nowe. Nigdy jednak nie brakowało gorliwości oraz zapału zarówno uczniom jak i pedagogom. Wzorem ubiegłych lat urządzano wieczornice, apele oraz obchodzono uroczystości państwowe. Na uwagę zasługuje uczczenie 50 rocznicy powstania styczniowego świętowane w szkole 22 stycznia 1913 roku (a przecież jeszcze wówczas, nasza ojczyzna była pod zaborami). 13 marca 1913 roku okazał się smutnym dniem dla społeczności szkolnej i mieszkańców Czańca. W wieku 60 lat zmarł zasłużony kierownik szkoły Wojciech Klimczak. Kilka dni później został pochowany na miejscowym cmentarzu, a w ceremonii pogrzebowej brało udział wielu mieszkańców wsi.
Tymczasowy nadzór nad placówką Rada Szkolna Okręgowa powierzyła Helenie Dudkównie, a od 1 września 1913 roku kierownikiem szkoły został Alfons Osadziński. Rok 1913 był rokiem klęski nieurodzaju, na czym ucierpiała też nauka szkolna z powodu niskiej frekwencji dzieci. W czerwcu 1914 roku budynek szkolny zwiedził arcyksiążę Karol Stefan z Żywca.
Wybuch I wojny światowej nie spowodował dłuższych przerw w nauce, pomimo powołania do wojska nauczycieli tutejszej szkoły: Stanisława Serbińskiego (zginął w sierpniu 1916 roku), Jana Kantego Nycza oraz kierownika Alfonsa Osadzińskiego, który przebywał siedem lat w niewoli rosyjskiej. Pierwsze trzy lata spędził w obozie dla jeńców wojennych na Syberii, a potem przez cztery lata pełnił funkcję kierownika szkoły i polskiej ochronki, zorganizowanej przez Towarzystwo Dom Polski w Taszkiencie. W czasie nieobecności Alfonsa Osadzińskiego szkołą zarządzała Helena Dudkówna. W dniach od 26 stycznia do 27 lutego 1915 roku gościły w naszej wiosce Legiony Polskie. Na kilka dni sale szkolne udostępniono na wykłady dla legionistów. W związku z tym, iż do wojska powoływano mieszkańców Czańca, starsze dzieci potrzebne do pracy w domu uczęszczały na zajęcia bardzo nieregularnie. W 1916 roku w budynku zorganizowano szczepienie ochronne przeciwko ospie. Przez cały rok szkolny młodzież brała udział w zbiórce metali, herbaty itp. na cele wojenne. Powoli skutki wojny dawały się odczuć mieszkańcom Czańca. W szkole brakowało opału, stąd częste przerwy w nauce. Również epidemia “hiszpanki”, zwłaszcza wśród dzieci, znacznie obniżyła frekwencję i spowodowała dwutygodniową przerwę w nauce.
Nadszedł rok 1918. Odzyskanie niepodległości przez Polskę obchodzono w całym kraju bardzo uroczyście. Dzieci z Czańca brały udział w pochodzie manifestacyjnym w Kętach, a później zorganizowano uroczystość w szkole. Kiedy minęły chwile euforii związane z odzyskaniem niepodległości, trudna rzeczywistość dała znać o sobie – brak opału, sprzętu szkolnego, ławek oraz wzrastająca liczebność dzieci nie sprzyjały nauce. 26 stycznia 1919 roku w budynku szkolnym odbyły się wybory do pierwszego Sejmu Polskiego. Urządzono z tej okazji uroczystość, z której dochód przeznaczono na głodne dzieci – ofiary wojny. Niepokój budziła spadająca frekwencja dzieci. Jak czytamy w Kronice Szkoły: żal powstaje na ten widok, iż lud nasz w wolnej Ojczyźnie tak mało dba o naukę swych dzieci. Trudno jednak winić za ten stan samych rodziców, bowiem bardzo często nie zależało to bezpośrednio od nich. Ogólna sytuacja w kraju, drożyzna, brak odzieży, butów a czasem i pożywienia spowodowały, że wiele rodzin nie stać było na posłanie dzieci do szkoły. Coraz częściej powtarzały się również przerwy w nauce spowodowane brakiem opału. Nowy obiekt szybko okazał się zbyt ciasny, więc już w 1925 roku mieszkańcy Górnego Czańca rozpatrywali możliwość wybudowania tam nowej placówki, jednak zbliżający się kryzys ekonomiczny na długo zahamował prace nad budową nowej szkoły.
20 grudnia 1924 roku orzeczeniem Rady Szkolnej Powiatowej w Białej na podstawie zarządzenia Kuratorium Okręgu Szkolnego Krakowskiego przemianowano z dniem 1 stycznia 1925 roku tutejszą szkołę czteroklasową na siedmioklasową. Był to sukces nauczycieli i miejscowych działaczy, a przede wszystkim szansa dla zdolnej młodzieży, która mogła kontynuować naukę. Warto zaznaczyć, że w tym okresie szkoły siedmioklasowe należały do rzadkości w skali kraju.

Powiększyły się też tereny przyszkolne. Powstało boisko o wymiarach 40 m x 40 m oraz ogród szkolny o powierzchni 350 m?, w którym młodzież próbowała swych sił jako przyszli ogrodnicy, rolnicy i sadownicy.
Z analizy dokumentów szkolnych z omawianego okresu wynika, iż na początku lat dwudziestych na zakończenie roku szkolnego zamiast świadectw uczniowie otrzymywali Zawiadomienia Szkolne – zawierające oceny za pierwsze i drugie półrocze. Oprócz przedmiotów takich jak: religia, język polski, język niemiecki, przyroda, geografia, historia, rysunki, roboty, śpiew, gry i gimnastyka oceniany był również: porządek zewnętrzny ćwiczeń piśmiennych. Skala ocen obejmowała: zachowanie się (bardzo dobre, dobre, odpowiednie, nieodpowiednie), pilność (bardzo dobra, dobra, dostateczna, niedostateczna), postęp (bardzo dobry, dobry, dostateczny, niedostateczny) oraz porządek zewnętrzny (bardzo staranny, staranny, mniej staranny, niedbały). Oprócz ocen z poszczególnych przedmiotów na koniec roku szkolnego wpisywano wynik ogólny. Każde zawiadomienie musiało być podpisane przez rodzica lub opiekuna dziecka.

Uczniowie klas pierwszych otrzymywali na zakończenie roku szkolnego Zaświadczenia Szkolne promujące do klasy drugiej.

Opisując historię Szkoły Podstawowej nr 1 w Czańcu, należy również wspomnieć o nowym patronie szkoły. Niektóre źródła podają, że imię Henryka Sienkiewicza otrzymała ona w 1953 roku, jednak po analizie świadectw i fotografii z lat dwudziestych oraz trzydziestych wynika, iż już wówczas patronem szkoły był ten pisarz. Na Zawiadomieniu Szkolnym pochodzącym z roku 1927 istnieje bowiem nazwa – Szkoła Powszechna Siedmioklasowa im. Henryka Sienkiewicza. Niestety, w najstarszej Kronice Szkoły pochodzącej z 1884 roku nie odnotowano tak ważnego wydarzenia, jakim była zmiana imienia patrona. Dlaczego?
Tymczasem, ze względu na wyż demograficzny jak również osiedlenie się w Czańcu 60 rodzin z terenu Międzybrodzia Bialskiego – przeniesionych w związku z budową zapory w Porąbce, wciąż przybywało uczniów. Nawet ponowne użytkowanie starej szkoły nie zmniejszyło trudności lokalowych, z jakimi borykała się placówka. Wróciła więc sprawa budowy nowej szkoły na Górnym Czańcu, wybrano nawet komitet, któremu przewodniczył Franciszek Szpila – sołtys. Jednak nie znaleziono terenu na lokalizację budynku.
W latach 30-tych w szkole organizowano kolonie dla dzieci i młodzieży z Krakowa i Sosnowca. Koloniści spali w salach lekcyjnych na słomie

W latach 1908 – 1939 w szkole pracowali następujący nauczyciele: Stefania Wiśniowska, Maria Dunikowska, Elżbieta Skąpcówna, Jan Musiał, Maria Bezwińska, Helena Woźnicka, Maria Woźniakówna, Karol Baścik, Aniela Dudkówna, Maria Wodniak, Wanda Kaczorowska, Stanisław Serbiński, Karol Budowski, Maria Hałatkówna, Jan Kanty Nycz, Ewa Placzkówna, Franciszek Gugulski, Władysław Wydra, Maria Dudzik, Maria Kuśmierczykówna, Janina Dzióbkówna, Józef Mamica, Karol Pielesz, Romuald Janowski, Stanisław Olearczyk, Aniela Szczerbowska, Aniela Olearczyk, Ludwik Goryl, Jan Konior, Bronisława Hałatkówna, Anna Kozakowa, Irena Wiercińska, Czesława Antczakowa, Franciszek Sordyl, Józefa Olasówna (Osadzińska), Salomea Osadzińska, Maria Białasówna, Rudolf Orszulak, Franciszka Orszulak, Waleria Świątkowa, Maria Studentowiczowa, Sablikówna, Waleria Birówna, Irena Pierońska, Józefa Stańczak, Eugenia Mięsowa, Zofia Osadzińska, Jadwiga Lazarowa, Józefa Trojak.

Okres wojny i okupacji 1939-1945

1 września 1939 roku rozpoczęła się II wojna światowa. Wczesnym rankiem wojska III Rzeszy wtargnęły na ziemie polskie. Nastały trudne lata okupacji. Już 3 września Niemcy zajęli Czaniec. Władze hitlerowskie prowadziły akcję wyniszczania narodu polskiego. Zaczęły się masowe aresztowania, szczególnie polskiej inteligencji. Na czele wcześniej przygotowanej przez władze okupacyjne listy aresztowań dla Czańca znaleźli się jej przedstawiciele, w tym nauczyciele tutejszej szkoły Alfons Osadziński oraz Rudolf Orszulak. Kierownik szkoły był więźniem obozów Dachau i Mauthausen. Podczas pobytu w obozie ciężko pracował w kamieniołomach i, chociaż znał kilka języków, w tym niemiecki, nie podjął współpracy z okupantem. Zginął 9 listopada 1940 roku. Jego prochy oraz rzeczy osobiste zostały przesłane rodzinie, która podczas wojny mieszkała w Czańcu na plebanii u księdza Bednarczyka. Został pochowany na czanieckim cmentarzu. (Po roku 1940, ze względu na masową zagładę w obozach, Niemcy zaprzestali wysyłania rodzinom prochów i innych pamiątek). Tradycje nauczycielskie w rodzinie Osadzińskich kontynuowały dzieci Alfonsa i Genowefy: Leonard, Zofia, Józefa (synowa) oraz Salomea, która przez całą II wojnę światową uczyła w polskiej szkole na Żarze.
Rudolf Orszulak w latach 1940 – 1941 przebywał w obozach koncentracyjnych Dachau i Mauthausen. Pozostałych nauczycieli uczących w tej szkole ominęła fala niemieckiej represji. Nauka jednak została przerwana. W połowie sierpnia 1940 roku pod pretekstem wprowadzenia przymusu szkolnego zarządzono wpisy polskich dzieci do niemieckiej szkoły. Kierownikiem placówki został wówczas Smipe. Kadrę nauczycielską stanowili: Schidl, Krehl, Wandrey. W grudniu na ich miejsce przybyli volksdeutsche: kierownik szkoły Józef Nowara oraz nauczyciele: Małgorzata Frichs, Leokadia Ciepły, Władysława Bizoń i Ruth Janosz. Wszystkie lekcje odbywały się w języku niemieckim, a nauczyciele nazywali polskie dzieci świniami polskimi. W czerwcu 1941 roku zakończono naukę, a spis dzieci przekazano Pośrednictwu Pracy (Arbeitsamt) w Andrychowie. Przerwa w nauce trwała do września 1942 roku. W maju tego roku nastąpiła fala masowych wysiedleń Polaków do Niemiec. Z Czańca wysiedlono 67 rodzin, a na ich miejsce sprowadzano niemieckich osadników z Rumunii, którzy przyjęli obywatelstwo niemieckie. Pod koniec sierpnia 1942 roku przybył do Czańca Ernest Schultz – późniejszy kierownik szkoły z żoną, też nauczycielką. Oboje pochodzili z Rumunii. Do szkoły uczęszczało wówczas 87 dzieci niemieckich osadników. Salę szkolną od strony cmentarza przeznaczono na poczekalnię dla dzieci. Środkową na parterze zamieniono na łazienkę, spiżarkę i kancelarię partyjną. Ludność polska zobowiązana była do wykonywania wszelkich prac oraz usług na rzecz szkoły, jednak dzieci polskie nie miały wstępu do placówki. Około 700 dzieci z Czańca, Porąbki i Kobiernic uczęszczało do jedynej wówczas w okolicy polskiej szkoły w Bujakowie – Yolkschule mit Polnischer Sprache (szkoła podstawowa z językiem polskim), która działała od 15 października 1943 do 15 grudnia 1944 roku. Była to szkoła czteroklasowa, w której uczono głównie czytania i pisania, nie było natomiast historii czy geografii. Nieliczna grupka dzieci z Górnego Czańca uczęszczała do szkoły w Brzezince. W końcowej fazie wojny szkoła w Czańcu była dla wycofujących się oddziałów niemieckich miejscem odpoczynku. Pozostawili oni budynek szkolny w idealnym porządku. Niestety, nie można tego powiedzieć o kolejnych lokatorach naszej placówki, którzy wkroczyli do niej 28 stycznia 1945 roku. Po 14 dniowym pobycie wojsk radzieckich budynek był zupełnie zdewastowany. Wybito 245 szyb, poniszczono ławki, szafy i podłogi, a ściany pobrudzono. Po opuszczeniu szkoły przez Rosjan ludność Czańca zabrała się do remontu budynku, niestety, w krótkim czasie obiekt po raz drugi został zajęty przez wojska Armii Czerwonej. Dopiero 8 marca 1945 roku po ośmiu dniach porządkowania budynku rozpoczęto w nim naukę. Warunki pracy były bardzo trudne. Brakowało dosłownie wszystkiego – oprócz zapału, jaki przyświecał kierownikowi Rudolfowi Orszulakowi, skromnemu gronu nauczycielskiemu i 531 uczniom. Po kilku dniach nauki – 13 marca – wydarzył się na terenie Czańca tragiczny wypadek. Grupa kilku chłopców wracających z zajęć szkolnych znalazła na Dolnym Czańcu nad kanałem Przekopa niewypał. Ciekawość chłopców oraz nieumiejętne obchodzenie się z nim doprowadziły do wybuchu. Na miejscu zginęli: Staś Kowalski, Kaziu Koniorczyk, Jasiu Byrdziak i Jasiu Stokłosa. Rok szkolny zakończył się dość nietypowo, bo 21 lipca 1945 roku i był najkrótszy w dziejach powojennej edukacji.

Lata powojenne

Warunki pracy, podobnie jak w całym kraju, były bardzo trudne. Brak ławek, tablic, kredy, podręczników, zeszytów, a przede wszystkim nauczycieli potęgował te trudności. Po powrocie wysiedlonych rodzin liczba uczniów wzrosła. W tych niezwykle trudnych powojennych czasach kierownikowi szkoły pomagało wąskie grono nauczycieli: Franciszka Orszulak, Maria Borysewicz, Aniela Dudek, Helena Koziołek, Józefa Trojak i ksiądz Jan Bednarczyk. Liczba uczniów stale wzrastała. W roku szkolnym 1945/46 wynosiła 654 dzieci. Kierownik szkoły przeniósł się do prywatnego domu Józefy Trojak, aby swoje mieszkanie przeznaczyć na sale lekcyjne. Na cele szkolne wynajęto również pomieszczenie w domu prywatnym Józefa Szlagora na Dolnym Czańcu. Przystąpiono do remontu starej szkoły, która w wyniku działań wojennych została zniszczona w 90 %. Po modernizacji budynku uzyskano dodatkowo dwie sale lekcyjne, aby odciążyć główny budynek szkolny (zwłaszcza w porze zimowej, kiedy to następował wzrost ilości dzieci w szkole).

Powoli, mimo wszelkich niedostatków, życie szkoły ulegało normalizacji. Nowe roczniki rozpoczynały edukację, starsi nadrabiali zaległości, a dla analfabetów urządzono kształcenie systemem wieczorowym.

Inspektor Szkolny z Białej przydzielił dla gromady Czaniec barak z byłego Obozu Zagłady w Oświęcimiu, który usytuowano na Górnym Czańcu. Uczęszczały do niego dzieci z Górnego Czańca i Zagłębocza, ale tylko od klas 1 do 4, dalszą naukę kontynuowały już na Dolnym Czańcu. Kierownikiem nowej placówki został Jan Musiał, nauczycielkami Aniela Dudek i Eugenia Kochaniewicz. W 1954 roku nastąpiła reorganizacja. Placówka oświatowa na Górnym Czańcu straciła samodzielność i stała się filią szkoły z Czańca Dolnego.

Pomimo większej ilości sal lekcyjnych warunki pracy były trudne – zwłaszcza zimą, kiedy brakowało opału do ogrzania pomieszczeń. W salach w porze zimowej temperatura wynosiła od +8°C do -2°C. Stan techniczny budynku głównego pogarszał się z roku na rok. Wymagał on remontu, na co kierownik szkoły zwrócił uwagę Komisji Objazdowej dla szkół. Skończyło się jednak tylko na oględzinach budynku. Bardzo aktywnie działał wówczas Komitet Rodzicielski, który wszelkimi sposobami starał się pomóc placówce. Jednak i jego aktywną działalność utrudniała ogólna sytuacja gospodarcza w kraju, między innymi reglamentowanie materiałów budowlanych. W 1956 roku kierownik przeniósł się z powrotem do starego mieszkania w szkole, ponieważ w domu Józefy Trojak umieszczono powstałą w Czańcu Spółdzielnię Zdrowia. W latach 1960/61 zorganizowano w szkole kurs wieczorowy dla pracujących w celu uzyskania przez nich świadectwa ukończenia szkoły. Warunki stawały się z dnia na dzień coraz trudniejsze, nie tylko ze względu na zły stan techniczny obiektu i małą ilość sal lekcyjnych, ale również na kłopoty z młodzieżą. Niechęć do nauki, opuszczanie lekcji lub też w ogóle niezgłaszanie się do szkoły wpłynęły na wyniki. Większość zapracowanych rodziców mało interesowała się swoimi dziećmi, uważając, że nauczanie i wychowanie jest wyłącznie obowiązkiem nauczycieli.
W roku 1963 ciasnota w szkole była nie do opisania. W 21 oddziałach uczyło się wówczas 665 dzieci, a nauka trwała od 8 do 20-tej. Władze gromadzkie, zasypywane lawiną protestów ze strony mieszkańców Czańca, zbierały środki i przyspieszyły prace nad ukończeniem szkoły na Górnym Czańcu. Nowy budynek oddano do użytku 30 sierpnia 1964 roku, a jej kierownikiem został Władysław Nikiel. Do Szkoły Podstawowej nr 2 uczęszczały dzieci z Górnego Czańca i Zagłębocza.
1 września 1966 roku weszło w życie Rozporządzenie Ministra Oświaty o wprowadzeniu w szkole podstawowej ośmiu klas. Przybyło więc dzieci i oddziałów, dlatego nadal uczono na dwie zmiany. Tymczasem budynek szkolny wymagał remontu, na który ciągle brakowało środków finansowych. W roku 1968 odszedł na emeryturę Rudolf Orszulak. Wiele lat swojego życia poświęcił dla krzewienia oświaty oraz poprawy bazy lokalowej szkoły. Był czynnie zaangażowany nie tylko w sprawy szkolnictwa, ale również w sprawy społeczne wsi. Szkoła w okresie powojennym była centrum kulturalno – oświatowym, a nawet lekarskim, gdyż przy braku ośrodków zdrowia kierownik szkoły i jego żona – Franciszka Orszulak – udzielali potrzebującym pierwszej pomocy. Oprócz pracy dydaktycznej kierownik szkoły miał wiele zainteresowań. Jego hobby była filatelistyka, mineralogia i turystyka. W latach 1945 – 1968 opiekował się Szkolnym Kołem Turystyczno – Krajoznawczym. Wychował kilka pokoleń mieszkańców Czańca i w ich pamięci zapisał się jako człowiek posiadający niezwykły dar zjednywania ludzi.
Po odejściu na emeryturę Rudolfa Orszulaka, nowym kierownikiem od 1968 roku został młody nauczyciel Franciszek Ziętek. Lata siedemdziesiąte, to lata tworzenia Zbiorczych Szkół Gminnych. Szkoła Podstawowa nr 1 w Czańcu została więc podporządkowana Zbiorczej Szkole Gminnej w Porąbce.
W latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych w szkole podczas wakacji organizowano kolonie letnie dla dzieci pracowników jednostki wojskowej Czerwone Berety z Bielska- -Białej oraz Gazowni w Zabrzu. Organizator kolonii – zwłaszcza Gazownia z Zabrza – dbał o budynek szkolny, bowiem każdego roku przed koloniami sale lekcyjne, korytarze i kuchnia były odmalowane, a łazienki wyremontowane.

Po kilkudziesięciu latach nadmiernej eksploatacji budynku, w roku 1981, nadszedł czas na długo oczekiwany remont i modernizację. Na czele komitetu rozbudowy stanął ówczesny dyrektor szkoły Franciszek Ziętek, który w czasach, kiedy ogólnie brakowało wszystkiego – nawet cement sprzedawano na dowody osobiste – musiał zmagać się z trudną rzeczywistością. Prace trwały trzy lata, w tym czasie młodzież uczyła się w wynajmowanych pomieszczeniach Domu Kultury, strażnicy OSP i w starej szkole. 1 września 1984 roku oddano do użytku wyremontowany budynek, który zyskał cztery dodatkowe sale lekcyjne, mieszkanie dla nauczyciela, nowy sprzęt i pomoce naukowe. Zakończono pierwszy etap modernizacji, jednak w związku z wyżem demograficznym znów okazało się, że brakuje sal lekcyjnych i nauka musi odbywać się na dwie zamiany do późnych godzin popołudniowych. W dalszym ciągu użytkowano więc tzw. starą szkołę. Wkrótce przystąpiono do II etapu rozbudowy szkoły – czyli dobudowania do budynku głównego nowego skrzydła z sześcioma salami lekcyjnymi. Pierwsze prace rozpoczęto w 1991 roku. Podczas prac remontowych młodzież szkolna znów uczyła się w kilku miejscach, mianowicie w Domu Ludowym, strażnicy OSP, starej szkole, a klasa “0” w prywatnym budynku Kazimiery Gąsiorek. Utrudniało to niewątpliwie naukę. Po 5 latach zmagań z trudną rzeczywistością i różnymi przeciwnościami, w listopadzie 1996 roku oddano do użytku nową część szkoły.
Poprawa warunków lokalowych wpłynęła na podwyższenie jakości pracy szkoły. Przybywało pomocy naukowych, wzbogacał się księgozbiór biblioteki szkolnej, nauczyciele podwyższali swoje kwalifikacje zawodowe. Prowadzono szereg zajęć pozalekcyjnych oraz kół zainteresowań, między innymi: ZHP, SKKT, PCK, LOP, SKS i koła przedmiotowe, gdzie uczniowie mogli rozwijać swoje zainteresowania, poszerzać wiadomości oraz poznawać swój kraj. Do pełni szczęścia brakowało tylko hali sportowej.
Kadra nauczycielska w latach 1945 – 2007: Rudolf Orszulak, Franciszka Orszulak, Aniela Dudek, Jan Musiał, Józefa Trojak, Maria Borysewicz, Helena Koziołek (Wójcik), Helena Darżynkiewcz, Cecylia Malik, Zofia Sakrejdzińska, Helena Tobiasz, Maria Tobiasz, Zofia Trojak, Władysław Winiarczyk, Bronisława Kielas, Maria Zielińska, Jan Marciński, Antonina Sajdak, Edward Lisowski, Józef Gilowski, Janina Brzechffa, Władysław Nikiel, Kazimiera Nitefor, Helena Kudelska, Maria Pielińska, Mieczysław Biesiadecki, Helena Giżycka, Irena Caputa, Elżbieta Caputa (Paleczny), Maria Zacna, Marian Kwaśny, Izabela Latawska, Maria Szewczyk, Eugeniusz Królicki, Józefa Gąsiorek, Zofia Góra, Wanda Walentyńska (Kajor), Rudolf Gąsiorek, Barbara Sińska, Maria Szewczyk, Andrzej Orszulak, Eugenia Kochaniewicz (Mielniczyn), Janina Mojsej, Władysława Dudek, Tadeusz Borowczyk, Bernadeta Kliś, Janina Copija, Halina Wiśniowska, Stanisława Wnętrzak, Zofia Pająk (Marczak), Alicja Achinger, Grzegorz Sobel, Helena Mreńca, Anna Piskorczyk, Stanisława Adamek (Rudzka), Elżbieta Duźniak, Maria Dwornik (Trojak), Władysława Dudek, Janina Ziętek, Irena Żygiel (Koniorczyk), Stanisława Koniorczyk, Barbara Stanek, Teresa Bryndza, Irena Bakalarska (Gibas), Franciszek Ziętek, Stanisław Łukanko, Irena Gilek, Janina Szklarczyk (Chmielniak), Jan Wojtyła, Barbara Kipigroch (Wysocka), Zofia Legień, Roman Obidowicz, Halina Gąsiorek-Łaz, Aniela Godoń (Kocemba), Wiesław Migoda, Jerzy Hyliński, Leokadia Kowalska, Krystyna Hylińska, Jan Lasek, Jadwiga Pałosz, Kazimierz Rodak, Irena Kolasa, Zofia Tomiczek (Adamska), Danuta Ziajka, Grażyna Kierpiec, Halina Jabłońska (Walania), Maria Górka (Rodak), Maria Gumulak, Jadwiga Smolarek, Zofia Janus, Grażyna Wasilewska, Halina Trojak, Zyta Pawińska, Bożena Szymalska, Jadwiga Gałuszka (Kliś), Lucyna Nalborczyk (Bezwińska), Ewa Wykręt (Borgosz), Lucyna Pszczółka, Renata Biga, Małgorzata Smółka, Ilona Harat, Katarzyna Dusik-Szlósarczyk, Magdalena Malarz, Barbara Szpila (Stopa), Bożena Gałuszka (Błasiak), Jarosław Pyzia, Dorota Marczak, Renata Kowalska, Jolanta Jurczak (Kubiś), Beata Pielesz-Grudek, Renata Gasidło (Ulman), Jadwiga Rusin, Jadwiga Ziętek, Małgorzata Dwornik, Łukasz Rodak, Agata Wojewodzic, Jolanta Naglik, Danuta Legień, Katarzyna Wojtaszewska, Bogusława Naglik, Urszula Piekiełko, Małgorzata Gasińska, Zuzanna Drabek, Joanna Kozieł, Katarzyna Bułka, Magdalena Piekiełko-Ilczak, Iwona Matonóg (Rachwał), Anna Kowalska, Aneta Wykręt (Sepioło), Izabela Tomalik, Dagmara Gęsicka-Paw, Irena Chwała, Tadeusz Chwała, Anna Bizoń, Ewa Gazda, Grażyna Polak, Ryszard Stańczyk, Katarzyna Góral, Łukasz Rodak, Emilia Budzyna, Agnieszka Wojtyła, Dorota Sablik, Danuta Palarczyk-Dusza, Stanisław Kijas, Katarzyna Wojtyła (Zemanek), Małgorzata Rodak-Duraj, Beata Harat, Stefan Tondryk, Sławomir Gibas, Joanna Lis, Rafał Zaremba, Teresa Janosz, Stanisław Paterak, Sabina Kliś, Anna Tomalik, Aleksandra Bartel, Krystyna Błasiak, Wojciech Gąsiorek, Małgorzata Jurzak, Monika Dybał, Urszula Nowakowska, Aneta Karasińska, Katarzyna Komędera (Szeliga), Agnieszka Gibas, Magdalena Szymalska (Kojder), Anna Wenglorz, Izabela Tomalik. W roku szkolnym 1999/2000 w związku z reformą oświaty do momentu wygaśnięcia Szkoły Podstawowej nr 2 na Górnym Czańcu, nauczycielami podstawówki byli także pedagodzy nowo powstałego gimnazjum. Religii w szkole podstawowej uczyli: ks. Leopold Kois, ks. Kazimierz Handzlik, ks. Teodor Kiljan, ks. Józef Zwoliński, p. Alicja Jończy, ks. Andrzej Wieliczka, ks. Piotr Pokojnikow, s. Teresa Gabriela Droździel, s. Agata Felicja Urban, s. Wanda Podraza, ks. Marek Duraj. Zajęcia logopedyczne: Barbara Stopa i Donata Wójcik. Przez długie lata sekretariat szkoły prowadziła Wanda Ziętek, następnie Barbara Sitarz. Pozostali pracownicy obsługi szkoły to: Emilia Kowalska, Władysława Kurnik, Anna Kowalska, Julia Nikiel, Barbara Kizner, Jan Dwornik, Władysław Maga, Stanisław Smółka, Kazimierz Gawęda, Józef Gąsiorek, Edward Wieroński, Stanisław Adamus, Marian Wróblewski, Leokadia Stalec, Maria Handzlik, Lucyna Bieniek, Maria Kołek, Teresa Maga, Agata Kolasa, Anna Matejko, Stanisława Bogacz, Renata Wawrzyczek, Barbara Dwornik, Barbara Gorczyca, Jadwiga Trojan, Małgorzata Grabska – Skok, Ludwika Bułka, Stanisława Waluś, Henryka Gawęda, Dorota Marczak, Renata Maciejczyk, Ewa Mroczkowska, Jadwiga Soj, Wanda Wykręt, Jarosław Szczurkiewicz, Piotr Gałuszka, Ryszard Borgosz.
Wielu spośród wymienionych nauczycieli i pracowników długie lata pracowało w czanieckiej podstawówce, niektórzy tylko przez krótki czas zastępowali nauczycieli będących na urlopach zdrowotnych, niektórzy pracują do dziś. Wszyscy jednak na stałe zapisali się w dziejach szkoły oraz sercach jej absolwentów.

Czasy współczesne
1 września 1999 roku wprowadzono reformę oświaty, która miała na celu między innymi utworzenie sześcioletnich szkół podstawowych i trzyletnich gimnazjów. Wówczas to Szkoła Podstawowa nr 1 została przekwalifikowana na szkołę podstawową, a Szkoła Podstawowa nr 2 na gimnazjum. Po odejściu na emeryturę dotychczasowego dyrektora i nauczyciela historii Franciszka Ziętka, drogą konkursu nowym dyrektorem został Ryszard Stańczyk. Jego kadencja nie trwała jednak długo, bowiem w lutym 2000 roku został odwołany ze stanowiska, a jego obowiązki powierzono do końca roku szkolnego Annie Kowalskiej (obecnie dyrektor gimnazjum w Czańcu). Zastępcą dyrektora została wówczas Jadwiga Kliś, która od 1 września 2000 roku w wyniku konkursu ogłoszonego przez Urząd Gminy w Porąbce została dyrektorem Szkoły Podstawowej im. Henryka Sienkiewicza w Czańcu.
22 czerwca 2001 roku staraniem dyrektora szkoły Jadwigi Kliś, Rady Rodziców, której przewodniczył wówczas Henryk Kipigroch i nauczycieli szkoła otrzymała długo oczekiwany sztandar. Został on uroczyście poświęcony przez ks. kanonika Filipa Piotrowskiego, proboszcza czanieckiej parafii, w dniu 22 czerwca 2001 roku i przekazany społeczności szkolnej. Od tego czasu na stałe związany jest z tradycją i historią szkoły a razem z hymnem szkoły, którego twórcą jest Bożena Błasiak – nauczycielka języka polskiego, stanowią element obrzędowości naszej placówki. Awers sztandaru to haftowana na zielonym tle postać patrona szkoły, Henryka Sienkiewicza, otoczona napisem Szkoła Podstawowa im. Henryka Sienkiewicza w Czańcu. Rewers stanowią napis: Modlitwa – Nauka – Praca oraz symbole, które odzwierciedlają te słowa – płonąca świeca, otwarta księga i wrzeciono. Są też dwie daty: 1909, czyli rok oddania do użytku nowej szkoły oraz 2002, data przekazania sztandaru. Po obu stronach dat umieszczono symbole wsi Czaniec: złoty snop zboża, kosę i grabie.

Od 1 września 2001 roku na potrzeby szkoły Urząd Gminy w Porąbce zakupił gimbus- – autobus do przewozu uczniów podstawówki i gimnazjum z odległych miejsc Czańca.
Rok 2002 to kolejna ważna data w dziejach szkoły. Wtedy to bowiem, po wielu latach marzeń i oczekiwań uroczyście oddano do użytku nowoczesną halę sportową z zapleczem kuchennym. Należy zaznaczyć, że wcześniej lekcje wychowania fizycznego odbywały się w Domu Ludowym, w hali sportowej LKS-u, a gdy sprzyjały warunki pogodowe, na boiskach szkolnych. Grunt pod budowę wykupiono w roku 1998, natomiast prace budowlane rozpoczęto 7 kwietnia 2001 roku.
Nowa hala, to jeden z najnowocześniejszych obiektów tego typu w Polsce. Posiada wymiary 36 x 23 x 7,5 m. Obok powstały boiska ze sztuczną nawierzchnią do piłki siatkowej, koszykowej, nożnej, bieżnia oraz zeskocznia w dal.

1 września 2002 roku odbył się “sportowy chrzest hali” – towarzyski mecz piłki siatkowej kadetów pomiędzy reprezentacją Polski i Słowacji. Przy ogłuszającym dopingu wielu kibiców wygrali siatkarze z Polski 3 : 0.
W dniu 3 lipca 2006 roku zmarł dyrektor szkoły mgr Franciszek Ziętek. Od 1963 roku na stałe wpisał się w historię naszej placówki, będąc bowiem absolwentem Liceum Pedagogicznego w Żywcu, rozpoczął tutaj pracę jako nauczyciel historii. W latach 1968 – – 1972 pełnił funkcję kierownika, później do 1999 roku dyrektora Szkoły Podstawowej im. Henryka Sienkiewicza w Czańcu. Żegnamy wspaniałego nauczyciela historii, wymagającego wychowawcę oraz aktywnego dyrektora. Zawsze rzetelnie przekazywał autentyczne fakty historyczne, uwrażliwiał na postawę patriotyzmu i podkreślał szczególne daty z przeszłości naszego kraju i narodu. Jego pragnieniem było, abyśmy pamiętali i z godnością obchodzili ważne rocznice narodowe. Pamiętamy aktywną pracę na rzecz szkoły, starania o dobre i godne warunki nauki i pracy. Dzięki tej trosce rozbudowany został główny budynek szkoły, a później dobudowane jej drugie skrzydło. Dziękujemy za służbę szkole, poświęcenie, doceniamy wrażliwość na ludzkie problemy, zawsze pomocną dłoń i życzliwość, wierność nauczycielskiemu powołaniu, dbałość o rozwój naszej szkoły. Wdzięczność jest pamięcią serca – jesteśmy wdzięczni i będziemy pamiętać – takimi słowami, w imieniu swoim i całej społeczności szkolnej, żegnała byłego dyrektora Jadwiga Kliś – obecnie pełniąca tę funkcję.
Uroczystości pogrzebowe zgromadziły przy jego grobie wielu uczniów, absolwentów, nauczycieli, rodziców i mieszkańców Czańca oraz osób, z którymi zetknął się podczas wielu lat pracy pedagogicznej.
Obecnie w roku szkolnym 2008/2009, kiedy to szkoła obchodzi 100-lecie swego istnienia w 19 oddziałach uczy się 437 dzieci, pracuje 39 nauczycieli z pełnymi kwalifikacjami i 16 pracowników administracji oraz obsługi technicznej.
Dyrektorem szkoły jest mgr Jadwiga Kliś – nauczyciel wychowania fizycznego, zastępcą dyrektora mgr inż. Ewa Borgosz – nauczyciel matematyki. Kadrę nauczycielską stanowią: nauczanie zintegrowane – mgr Magdalena Piekiełko-Ilczak (klasa “O”), mgr Zofia Adamska, mgr Małgorzata Smółka, mgr Renata Kowalska, mgr Lucyna Pszczółka (uczy również informatyki), mgr Dorota Marczak, Urszula Piekiełko, mgr Renata Wójcik, mgr Barbara Stopa, mgr Jolanta Kubiś oraz nauczyciele przedmiotów: mgr Beata Pielesz-Grudek – – j. polski, mgr Bożena Błasiak – język polski, mgr Danuta Palarczyk-Dusza – j. polski, mgr Zyta Pawińska – język niemiecki, Zuzanna Drabek – język angielski, Joanna Kozieł- – język angielski, mgr Małgorzata Jurzak – język angielski, mgr inż. Renata Ulman- – matematyka, mgr Katarzyna Szeliga – matematyka, Lucyna Bezwińska – przyroda, Jadwiga Rusin – przyroda i informatyka, Jadwiga Ziętek – historia, biblioteka, Aneta Karasińska- – technika, Katarzyna Bułka – muzyka, mgr Katarzyna Witkowska – plastyka, mgr Urszula Janicka-Puchała – plastyka, mgr Stefan Tondryk – wychowanie fizyczne, mgr Katarzyna Zemanek – wychowanie fizyczne, mgr Agnieszka Wojtyła – wychowanie fizyczne, mgr Beata Harat – wychowanie fizyczne, Katarzyna Gałuszka – wychowanie fizyczne, mgr Dorota Sablik – biblioteka, mgr Agnieszka Gibas – świetlica, pedagog, Jolanta Naglik – świetlica, mgr Bogusława Naglik – nauczyciel rewalidacji. Religii uczą ks. mgr Marek Duraj i siostra mgr Edyta Barbara Wesołowska. Pracownicy administracji i obsługi technicznej: Barbara Sitarz, Stanisława Bogacz, Barbara Dwornik, Małgorzata Grabska-Skok, Jadwiga Trojan, Barbara Gorczyca, Teresa Maga, Agata Kolasa, Dorota Marczak, Henryka Gawęda, Jadwiga Soj, Renata Maciejczyk, Ewa Mroczkowska, Anna Matejko, Piotr Gałuszka, Ryszard Borgosz, kierowcy szkolnego gimbusu: Marek Ficoń i Michał Szczypka.

Uczniowie i nauczyciele do dyspozycji mają 14 sal lekcyjnych, nowoczesną pracownię komputerową, multimedialną bibliotekę, świetlicę, gabinet pedagoga, pielęgniarki szkolnej, nowoczesną halę sportową z zapleczem kuchennym i boiskami. Z najbardziej odległych zakątków wsi do szkoły dowozi dzieci gimbus. Dzięki pomocy Urzędu Gminy w Porąbce, sponsorów, kreatywności dyrekcji i nauczycieli placówka w pełni realizuje swoje zadania w zakresie pracy dydaktyczno – wychowawczej oraz opiekuńczej. Wychowankowie szkoły chętnie i z sukcesami uczestniczą w różnych konkursach przedmiotowych, plastycznych, recytatorskich i sportowych organizowanych na szczeblu gminy, powiatu, rejonu, województwa a nawet kraju. Placówka posiada laureatów konkursów interdyscyplinarnych organizowanych przez Śląskie Kuratorium Oświaty w Katowicach.

Co roku uroczyście obchodzony jest Dzień Patrona. Szkoła bierze udział w Ogólnopolskich Zlotach Szkół Sienkiewiczowskich w różnych miejscach Polski (Łańcut, Wąsosz, Siedlce, Łowicz, Kościelec, Kraków, Warszawa, Myszków, Szydłowiec, Szczecin, Ziębice, Olecko).

Uczniowie mają możliwość rozwijania swoich zainteresowań, uczestnicząc w różnorodnych zajęciach kół przedmiotowych.
Przez dwa lata (od stycznia 2001 do listopada 2002 roku) gościła w szkole Tomoko Kato, wolontariuszka z Japonii, która propagowała kulturę Japonii, uczyła sztuki origami, elementów walk wschodu, japońskich wierszy i piosenek. Podczas jej pobytu zorganizowano 1 czerwca 2002 roku Dzień Japonii w Czańcu. Wówczas to 11 japońskich wolontariuszy z całej Polski przybliżyło mieszkańcom Czańca i okolic kulturę tego egzotycznego kraju.

Uczniowie szkoły dostrzegają również potrzeby innych, chętnie włączając się w wiele akcji charytatywnych, między innymi: Góra Grosza, Mikołajki dla Dzieci z Domu Dziecka, Pomagamy zwierzętom ze schroniska. Dzięki objęciu “adopcją” sieroty z Burundii – Coudetty Niyosavye angażują się w pomoc dla misji w Afryce.
Od 2000 roku lat podopieczni wyjeżdżają na tzw. “zielone szkoły” do nadmorskich miejscowości. Dużą popularnością cieszy się również akcja Ciekawe wakacje prowadzona przez nauczycieli wolontariuszy ze szkoły.
Na stałe w tradycji i obrzędowości placówki zadomowiło się wiele imprez, między innymi Ogólnoszkolny Rajd Turystyczny na Trzonkę – organizowany przez opiekunki Szkolnego Koła Krajoznawczo Turystycznego Beskidzkie Włóczykije – Ewę Borgosz i Jadwigę Ziętek, kiedy to cała społeczność szkolna wraz z rodzicami wyrusza na górskie szlaki.

W szkole od 31 stycznia 2001 roku działa Stowarzyszenie Edukacji Początkowej SNEP, które skupia twórczych, aktywnych nauczycieli poszukujących ciekawych metod i form pracy z dziećmi. Od ośmiu lat nauczyciele szkół i przedszkoli z Czańca, Porąbki, Kęt, Bielska-Białej, Łęk, Bujakowa, Wilamowic, Nowej Wsi oraz Roczyn spotykają się w Czańcu na warsztatach, podczas których pogłębiają swoją wiedzę, dzielą się problemami i ciekawymi rozwiązaniami metodycznymi. Prezesem SNEP-u jest Małgorzata Smółka, nauczyciel nauczania zintegrowanego.
Dobrą pracę szkoły potwierdza zdobycie przez uczniów i nauczycieli wielu certyfikatów między innymi Szkoła z klasą, Uczeń z klasą, Abecadło zdrowia i bezpieczeństwa. Również pozytywne uwagi powizytacyjne wysoko oceniają pracę szkoły.

Nauczyciele poszukują nowoczesnych metod i form pracy. Prowadzą bogatą działalność innowacyjną w zakresie tworzenia własnych, autorskich programów nauczania. Poszukują ciekawych projektów edukacyjnych, wychowawczych i opiekuńczych, starają się także o środki finansowe do ich realizacji. Szkoła współpracuje z wieloma osobami, instytucjami i organizacjami. Chętnie też włącza się w życie sołectwa i gminy. Posiadanie pięknej hali sportowej sprawia, że do późnych godzin wieczornych szkoła tętni życiem, otwierając swoje drzwi na potrzeby organizacji młodzieżowych i towarzystw sportowych z terenu całej gminy. Wielokrotnie w ciągu roku odbywają się turnieje halowej piłki nożnej, siatkowej oraz imprezy sportowe rangi gminnej i powiatowej. W październiku 2003 roku odbyła się inauguracja Sportowego Roku Szkolnego dla Powiatu Bielskiego.

Poprzez artykuły w czasopiśmie Nasza Gmina, Biuletyn Informacyjny, Pisemko Szkolne oraz stronę internetową: www.czaniec-szkola.pl promuje się w środowisku. Bardzo aktywnie działa Rada Rodziców, której członkowie swoimi pomysłami i pracą wspierają działalność szkoły. Obecnie w Zarządzie pracują: Paweł Kojder – przewodniczący, Alicja Rudzka i Dorota Wolf – zastępcy przewodniczącego, Grażyna Nowicka – skarbnik, Wiesława Binda – Drewniany – sekretarz oraz komisja rewizyjna: Halina Mroczek, Tomasz Dwornik, Roman Wesołek. Do aktywnej pracy włączają się rodzice – przedstawiciele poszczególnych klas.
Dziś, w 100 rocznicę powstania nowej szkoły, trudno zliczyć, ilu nauczycieli i pracowników zostawiło w niej cząstkę swojego serca, ilu uczniów przekroczyło jej progi. Trudno też wyliczyć wszystkie sukcesy uczniów i nauczycieli.

W artykule wykorzystano fragment publikacji: “CZANIEC. Historia i współczesność”. Autorki opracowania: Dorota Sablik, Jadwiga Ziętek